Crkva Crne Gore u prvom diptihu na tlu SAD (Filadelfija, 1870)
Piše: Vladimir Jovanović
U Filadelfiji (Pensilvanija, SAD) je 1870. odštampan diptih Svete Istočno-pravoslavne Crkve na engleskome jeziku; u prijevodu, naslovljen je: „Popis katedri i arhijereja u Svetoj Istočnoj Crkvi”.
Tada u Americi postoji svega jedna pravoslavna eparhija. Dok je Aljaska pripadala Rusima, 1840. je Ruska crkva oformila svoju Kamčatsko-kurilsko-aleutsku eparhiju. Nakon što su SAD 1867. kupile Aljasku, odlukom Sinoda Rusije 1870. izdvojena je Aleutsko-aljaska eparhija, čija je katedra dvije godine docnije, iz ondašnjega Novo-Arhangelska (Aljaska), današnjega Sitka, prebačena daleko na jug – u San Francisko.
Protestantski (episkopalni) sveštenik Čarls R. Hejl (1837-1900) urednik je „Popisa katedri i arhijereja u Svetoj Istočnoj Crkvi”. Hejl je 1870. kapelan ratne mornarice SAD, docnije koadjutor episkopalnoga biskupa u Springfildu. Imao je simpatije prema pravoslavlju, Grcima, posebno Rusima. Boravio je u Rusiji i izučavao ruski jezik. U Njujorku sekretar Rusko-grčkoga komiteta Episkopalne crkve, etc.
„Sljedeći spiskovi katedri i arhijereja u Svetoj Istočnoj crkvi su, liše Carigradske patrijaršije, zasnovani na pouzdanim informacijama koje su dostavili ruski i grčki prijatelji”, piše u predgovoru Hejl.
.
„Ljubaznosti velečasnoga dr Matsoukisa, iz grčke crkve Svetoga Nikole, u Trstu, u Austriji, duguje se ono što se odnosi na Aleksandrijsku i Jerusalimsku patrijaršiju i na Crkvu u Kraljevini Grčkoj”. Očekivao je Hejl od njega i popis arhijereja Vaseljenske patrijaršije, „ali, umjesto toga, stigla je tužna vijest o njegovoj smrti”.
Hejl navodi da je nekoliko naziva katedri objavio prema encikli Vaseljenskoga Patrijarha iz 1869, a da je popis jerarhije Rusije dobio od „ruskoga prijatelja iz kancelarije Svetog Sinoda”; naime, „списокъ” za Rusku crkvu mu je poslao zamjenik sinodskoga ober-prokurora.
Drugim riječima, ovaj diptih u pogledu popisa svih arhijereja i tačnih naziva njihovih katedri nije kompletiran, niti je naveden potpuno tačan ondašnji poredak pomjesnih crkava po sveštenome diptihu. Za četiri od ukupno deset ondašnjih autokefalnih crkava, Hejl nije pribavio nikakve specifične podatke, osim o ukupnom broju katedri. To se odnosi na crkve Kipra, Austrije-Ugarske (Sremski Karlovci), Gore Sinajske i – CRNE GORE.
Hejl notira da naša Crkva, kao i Crkva Gore Sinajske, ima jednoga arhijereja, tj. jednu mitropolijsku katedru, ne navodeći ime crnogorskoga arhipastira, naziv i središte katedre. U to vrijeme poglavar Crkve je mitropolit Ilarion Roganović; od 1878. Crnogorska pravoslavna crkva imaće dvojicu arhijereja i dvije eparhije…
Za ondašnju američku javnost, koju u ogromnoj većini reprezentuju protestantske denominacije i rimokatolici, Hejlov diptih nije donio neke posebne novosti o strukturi Istočno-pravoslavne Crkve. Postoje i druge američke publikacije koje su prije 1870. objavljivale činjenice o toj temi, uključujući i kratke popise s redosljedom pomjesnih crkva, na kojima je naravno i autokefalna Crkva Crne Gore. Međutim, filadelfijski „Popis katedri i arhijereja u Svetoj Istočnoj Crkvi” je vjerovatno prva zasebna i namjenska publikacija takve vrste na engleskome jeziku štampana u SAD, vjerovatno i na američkome kontinentu…
.
.
.
.
.
.
.
