Kako se o „Protokolima sionskih mudraca“ pisalo u Crnoj Gori tokom Drugoga svjetskog rata?

Piše: Boban Batrićević

Istoriju antisemitizma karakteriše stalno izmišljanje dokaza koji svjedoče o tobožnjoj „jevrejskoj zavjeri“ da ovladaju svijetom. Jedna od najpoznatijih izmišljotina o stvarnosti jevrejske namjere i ujedno najpoznatiji falsifikat s tragičnim posljedicama u svjetskoj istoriji jesu – tzv. Protokoli sionskih mudraca.

Brošura je bila jako popularna u Rusiji đe je prvi put i štampana još 1905. godine. Uticajni istoričar antisemitizma Robert Vistrič sažeto je opisao nastanak ovoga spisa: „Kompilaciju pod naslovom ‘Protokoli’ sačinili su ruski antisemiti u pariskoj kancelariji carske Ohrane (tajne policije).

Štampani su u vladinoj štampariji 1905. godine – kao deo knjige ruskog pravoslavnog mistika Sergija Nilusa, koji je tvrdio da su to navodi s Prvog cionističkog kongresa u Bazelu održanog 1897. godine.

‘Protokoli’ sadrže predavanja tzv. ‘sionskih mudraca’, a naglasak je na tajnom planu za potčinjavanje nejevreja i uspostavljanje jevrejske svetske države. U Rusiji su ih pre 1914. godine koristili protiv pokreta za liberalni ustav, ali bez mnogo efekta, a onda i antiboljševički belogardejci za vreme ruskog građanskog rata s mnogo razornijim efektima.

Na zapad su se raširili posle 1919. godine, putem nemačkih i drugih prevoda, a najveći uticaj imali su u Nemačkoj. Raskrinkao ih je 1921. godine dopisnik londonskog ‘Tajmsa’ koji je dokazao da su to plagijati francuske satire iz šezdesetih godina XIX veka (misli se na knjigu Morisa Žolija – Dijalog u paklu između Makijavelija i Monteskjea – napomena B. B.), nemačkog romana (Biarritz – B. B.) Hermana Gedšea iz istog perioda i drugih izvora.“

Jedan od najboljih kritičkih prikaza Protokola načinio je britanski istoričar Norman Kon u svojoj studiji Poziv na genocid: Mit o svjetskoj zavjeri Jevreja i sionskih mudraca. Svojom masovnijom pojavom izvan Rusije, Protokoli su postali omiljena antisemitska literatura.

Iako je londonski Times još 1921. utvrdio da se radi o falsifikatu, tačnije kompilacijii nastaloj plagiranjem i montiranjem više različitih književnih djela, antisemiti su odbijali prihvatiti faktičko stanje tvrdnjama da su takvi navodi zapravo „najbolji dokaz“ istinitosti Protokola.

Skoro vijek kasnije, Umberto Eko je u svome briljantnom romanu Praško groblje poigravajući se s antisemitiskim predrasudama iz druge polovine XIX vijeka, glavnom svom liku pripisao zaključak tako karakterističan za ksenofobične osobe koje vjeruju u teorije zavjere, da čitanje unazad imena lista „Times“ otkriva da se iza njega krije odrednica „semiT“.

Uostalom, Eko je u tome romanu dao fikcijsku i ironijsku verziju nastanka Protokola sionskih mudraca, koja teoriju zavjere izdiže na nivo groteske. Sličnu umjetničko-književnu demistifikaciju Protokola u domaćoj književnosti načinio je književnik Danilo Kiš u svojoj noveli „Knjiga kraljeva i budala“ koja je štampana u njegovom posljednjem velikom djelu Enciklopedija mrtvih.

Glavni problem spisa Protokoli sionskih mudraca bila je njegova mistična sugestivnost koja je korišćenjem tradicionalnih antisemitskih predrasuda i njihovih moderenih varijacija nudila simplifikovanu sliku svijeta u kome sve svjetske procese, države i aparate usmjeravaju, predvode ili osmišljavaju Jevreji.

Kad je u pitanju Crna Gora, prvo zapaženije popularisanje Protokola sionskih mudraca načinjeno je tokom Drugoga svjetskog rata za vrijeme njemačke okupacije. Tadašnji kolaborantski novinari, bliski četničkom pokretu i okupatoru u svojim su glasilima pored nacizma promovisali i antisemtizam. Poseban poduhvat crnogorska antiemitska propaganda načinila je pripremom serije tekstova naslovljenih „Duh jevrejstva“ koje su u glasilu kvislinške Narodne uprave Crnogorskome vjesniku publikovane tokom februara i marta 1944. godine.

U ovome serijalu najviše pažnje je posvećeno Protokolima sionskih mudraca. Baveći se značajem upotrebe Protokola u nacističkoj ideologiji, istoričari Rendal Bitverk i Kelvin Koledž zaključili su da je taj falsifikat bio glavni inkubator nacističke antisemitske propagande. Iako su i Hitler i Gebels lično bili ubijeđeni da se ne radi o originalnom dokumentu, obojica su smatrali da on u sadržaju pośeduje „unutrašnju istinu“ („Inner-Truth“), što zapravo otkriva prave jevrejske namjere.

Zato su Protokoli u nacističkoj propagandi imali milionske tiraže i više stotina izdanja, ne računajući njihovo prisustvo u dnevnoj štampi i ostalim vrstama propagande. „Strastveni antisemiti bili su spremni da vjeruju u gotovo sve što je u skladu sa njihovim uvjerenjem u apsolutnu iskvarenost Jevreja.

Za njih, Protokoli su ostali uvjerljivi.“ – zaključuju Bitverk i Koledž. Zato su predstavljani kao originalan dokument i glavni argument da „jevrejska zavjera“ zaista postoji. Protokoli su objavljivani i u zemljama u kojima nijesu živjeli Jevreji kakav je bio slučaj s članom sila Osovine, Japanom, čija je propaganda na osnovu Protokola objašnjavala jevrejsku zavjeru u Sjedinjenim Američkim Državama i Velikoj Britaniji s kojima su Japanci najviše ratovali u Drugome svjetskom ratu.

Motivacija pokretanja tekstova u Crnoj Gori koji referišu na Protokole obrazložena je u prvome članku serijala „Duh jevrejstva“ đe je nepotpisani autor izrekao da smatra da će njihovo objavljivanje koristiti narodu kako bi shvatio kakav je duh reditelja svjetske drame. Neupitno je da je sastavljač teksta svoja razmišljanja crpio iz učenja Dimitrija Ljotića jer već na početku citira njegovo viđenje jevrejskoga naroda – kao najpobožnijeg naroda koji drugima propovijeda najstrožiji ateizam; kao narod koji drži do porodičnih vrijednosti i najveće kritičare braka; kao najveće askete i promotere „raspojasanosti“, istovremeno.

Da je možda dosta toga i pozajmio iz ljotićevske prakse vidi se po tome što je slično poduzeće koje je načinio ovaj anonimni autor Crnogorskoga vjesnika, napravljeno u Beogradu još 1941. godine u glasilu Ljotićevog „Zbora“ Naša Borba. Tamo su od 19. do 26. oktobra izlazili odlomci iz Protokola sionskih mudraca s komentarima njihova sadržaja. U Našoj borbi nekoliko dana ranije, novinar Milorad Mojić objavio je članak koji je nosio istovjetan naslov pod kojim će tri godine kasnije biti štampan i serijal u Crnoj Gori – „Duh jevrejstva“.

Na početku crnogorskoga prikaza Protokola autor ciničnim komentarom kazuje da serijalom ne želi raspiriti rasnu mržnju i pripremiti „teren za pokolj Jevreja“, ali da ima potrebu otkriti „najdublje tajne jevrejskog internacionalizma, da od Srpstva otklonimo opasnost koju sa sobom nosi jevrejski duh“.

Stoga anonimni potpisnik redova odbija da mu se može prigovoriti da je „antisemita“ kad protestuje protiv toga da se Jevrejin i komunista Moša Pijade na jugoslovenskoj teritoriji naziva predstavnikom srpskog naroda i što je protivnik sagledavanja svijeta kroz prizmu „’Talmuda’ i ‘Protokola Sionskih mudraca’“.

Njegova želja je, kako veli, nastojanje da se opišu „krvavi događaji“ iza kojih stoji „Izrailj“ čiju su režiju na svojoj grbači najviše ośetili „mi Srbi i naša braća Rusi“ – „kad svaki Srbin bude poznavao mračne ciljeve reditelja drame savremenog čovječanstva, kao što zna molitvu gospodnju, moći će se smatrati da je otklonjena opasnost koju u sebi krije ova imela izrasla na svim granama ljudskog stabla. Možemo biti sigurni da će tada srpskom zemljom samo Srbi upravljati, a naša politika služiće srpskim interesima.“

Već korišćenom strategijom „puštiti Jevreje da sami govore“ serijal „Duh Jevrejstva“ ponudio je čitaocima niz falsifikovanih izreka iz Talmuda ili učenja poznatih jevrejskih teologa koji su trebali pokazati kako Jevreji posmatraju „nesemitske“ narode. Drugi nastavak satkan je u potpunosti od citata iz pomenute literature, gotovo bez ikakve novinarske intervencije. Na kraju se samo konstatuje da bi komentarisanje datih citata bio uzaludan posao jer oni najbolje govore o Jevrejima.

Treći nastavak koji je posvećen Protokolima sionskih mudraca najavljen je uz Hitlerove riječi o tome dokumentu da oni „divno objašnjavaju“ jevrejske namjere. Za crnogorske promotere antisemitizma nije bilo sumnje da su Protokoli vjerodostojan dokument. Po naslovu knjige, pisao je Crnogorski vjesnik, reklo bi se da se radi o zapisnicima śednica Sionskih mudraca, ali da je ipak u pitanju referat „jednog od najupućenijih članova 33 stepena slobodnozidarske lože ‘Veliki Orijent’ razdijeljen na 24 poglavlja koji nemaju logičnog slijeda.“

Potom se navodi da su prvi put štampani u ruskom listu „Znamja“ 1905. godine u prijevodu ruskog bogoslova Sergija Nilusa koji je taj dokument dobio još 1901. „s potpunom garancijom da se radi o tačnom prevodu originala ukradenog jednom od vođa francuske masonerije nakon jednog tajnog sastanka spomenute lože.“

Prikazivač Protokola „kritički“ se osvrnuo na tekstove u svjetskoj štampi koji su utvrdili da se radi o falsifikatu, riječima da je u pitanju maslo „izabranog naroda“ jer je dokument „trn u oku Izrailja“ pa su „Jevreji svim silama nastojali dokazati da se radi o jednom običnom apokrifu.“ Kao jedan od dokaza da je u pitanju autentičan dokument uzimana je „čarobna tačnost“ događaja u svijetu koji se odvijaju onako kako je predskazano u Protokolima. Tvrđeno je da se u njima nalazi „plan potajnog rata“ kojemu je cilj uništenje nejevrejske tradicije, etičkih i vjerskih vrijednosti te hijerarhije i ustrojstva na kojima počiva svijet. Planovima rukovodi „jedna tajna internacionalna organizacija“ preko koje su ovladava svim porama društva. Jevreji na taj način nameću ideje i filozofiju koje pomažu ruiniranju država i naroda.

„Izrailj“ se optužuje za akciju na tri polja – da ovladava kulturom, propagandnom i obrazovnim sistemom, da preuzima ekonomske kanale i time nameće materijalističku potku i trku za novcem, da finansira i potpiruje sukobe širom zemaljske kugle. Prva faza tog „nevidljivog rata“ ogleda se u proizvodstvu ogromne mase „proleterijata“ i svođenje svih naroda na skup bića „bez tradicije“ te preuzimanje svjetskih zaliha zlata.

Nakon kratkog pregleda generalnih gledišta iz Protokola u četvrtom nastavku otpočelo je i njihovo objavljivanje. Kako su naveli iz ovog kolaborantskog glasila, „obrađivat ćemo svaki pojedini Protokol zasebno, kako bi čitaoci bolje razumjeli njihov pravi smisao i jevrejske namjere.“ Međutim, štampanje Protokola naglo je okončano. U četvrtom, petom i šestom nastavku serijala „Duh jevrejstva“ publikovani su prvi i drugi „protokol“, nakon čega se, bez ikakva dodatnog komentara zaustavlja njihovo prezentovanje. I pored te činjenice, ovako obiman serijal posvećen „Protokolima“ i popularisanju njihova sadržaja predstavlja jednu od najantisemitiskijih propagandnih akcija sprovedenih u Crnoj Gori tokom čitavog rata.

Otkud prodor antisemitizma u kolaborantskoj propagandi u Crnoj Gori nije teško odgovoriti. Prihvatajući vrijednosni sistem njemačkog okupatora, crnogorski su kolaboranti sva negativna svojstva iz nacističke frazeologije o Jevrejima pripisivali svome glavnome neprijatelju – partizanskome pokretu. Negativna stereotipizacija partizana kao „odnarođenih elemenata“ i „stranaca“ odlično se uklapala u nacističku strategiju difamiranja neistomišljenika. Protokoli su bili samo dio dekora jedne znatno šire akcije koju su protivnici partizana počeli sprovoditi znatno ranije na način što su crnogorske partizane izjednačavali s „jevrejskom zavjerom“.

Nažalost, Protokoli se i danas mogu naći na pojedinim štandovima na sajmovima knjiga kako u regionu tako i u Crnoj Gori.