KOMUNISTA I „ZELENAŠ“ – Petko Miletić (2)
Piše: Vladimir Jovanović
Iz iskaza PETKA MILETIĆA datog 17. aprila 1924. pred Okružnim sudom u Nikšiću, proizilazi da je, od ukupno tri godine svoga komitovanja, u nekome periodu član družine vojvode MILUTINA-MUJA BAŠOVIĆA (1893–1923).
Bašovićevi komiti Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore sa komunistima VUKAŠINA MARKOVIĆA – ne i komunistima u smislu da su 1921. obavezno članovi ilegalne KPJ, još manje podržavaoci njene tadašnje „ujediniteljske” politike – svakako su u operativnoj vezi.
Istoričar Jagoš Jovanović u „Orlu na Janiku” (Titograd, 1963), romansiranoj biografiji Vukašina Markovića, za Muja Bašovića, kao i za VUKA STOJOVIĆA (jedno vrijeme člana Markovićeve družine naglasili smo, ubijen je 1923. na planini Vojnik), piše da su krstarili „po Radovču i Brdu Stijenskom”, a bili su „poznati po tome što nikad ne odstupaju prije nego što potuku protivnika“.
Isti autor – ponavljam: u romansiranome formatu – navodi za Markovića: „Većina u rukovodstvu [KPJ za Crnu Goru] smatrala ga je ZELENAŠOM, što je odgovaralo shvatanju jednog od rukovodećih podgoričkih komunista, koji je čak predlagao da se dr VUKAŠIN kao ZELENAŠ bojkotuje”.
Opisuje sastanak Markovića sa Petkom Miletićem. Iz rukovodstva KPJ, kao i Markovića, sumnjiče i Miletića „JER SE ON, KAŽU, DRŽI ZELENAŠA, PRELAZEĆI OD GRUPE DO GRUPE”. Napominje, međutim, da „danilovgradski komunisti ne pristaju uz mišljenje komunističkih glavara”.
S tim u vezi, treba obratiti pažnju na tumačenje, objavljeno u doba komunističke Jugoslavije, prema kojem, prije nego se Petko Miletić u proljeće 1921. odmetnuo, Vukašin Marković ima spor sa rukovodstvom KPJ. „Mora vam postati jasno”, kazao im je Marković, „da osim drugih nacionalnosti U KRALJEVINI SHS POSTOJI I CRNOGORSKA NACIJA; nepriznavanje te činjenice osvetilo se, i osvetiće se još više“.
„Ne treba zaboraviti da je taj razgovor sa dr MARKOVIĆEM bio ‘negdje preko zime 1921. godine’, a da su CRNOGORSKI KOMUNISTI SVE DO 1923. GODINE BILI ODLUČNO PROTIV PRIZNAVANJA CRNOGORSKE NACIONALNOSTI” („Pravni zbornik”, br. 1-2, Titograd 1967, str. 147).
Što se tiče veza sa drugim (pro)komunističkim komitima iz Markovićeve grupe, ili njima bliskih, Petko Miletić, pred isljednim sudijom 1924, kaže: „Ja sâm se kretao kroz svu Crnu Goru; u društvu najviše sa GOJKOM ŽARIĆEM”. Istoriografija će o Žariću, učitelju iz Bjelopavlića, pribilježiti: „Bio je jedan od saradnika dr VUKAŠINA MARKOVIĆA i potpisnik poziva na ustanak 1922. godine”.
Za neke druge, priznaje da ih samo „poznaje”; to su: SAVO (SAVIĆ) ĐUROVIĆ (komita iz Bjelopavlića), MILAN PEROVIĆ (komita iz Glizica, Martinići; za njega Petko Miletić će reći: „Zajedno smo bili, odnosno, viđali smo se u odmetništvu”), zatim PAVIĆ LAKIĆ (komita iz Bjelopavlića, osuđen 1922. na dvije godine robije), JOVAN-JOLE LAKIĆ (osuđen 1922. takođe na dvije godine robije).
Navodno – podvlačim navodno, jer to nikad nije sudski dokazano – vlasti Kraljevine SHS, raspolagale su podacima da je Petko Miletić učestvovao u akciji zbog koje su 1922. pred Okružnim sudom u Podgorici skupa sa još nekim komitima i njihovim saradnicima terećeni i najmanja dvojica nesumnjivih pripadnika grupe Vukašina Markovića: JOKICA-JOLE MARKOVIĆ i BLAŽO NENADIĆ.
Ta akcija je izvedena u noći 18/19. marta 1922. kada komiti napadaju i otimaju novac iz ustanove u Danilovgradu u kojoj je Miletić svojevremeno radio, a na čijem je čelu pozati „bjelaš” NIKOLA VELAŠEVIĆ (vidi prethodni nastavak).
Optuženi su u tome predmetu i komiti: Savo Đurović, Pavić Lakić, Jovan Lakić, PETAR-MUSA PEROVIĆ (iz nekadašnje opštine jelenačke, Bjelopavlići, 1925. oslobođen optužbi za razbojništvo i ubistvo), NOVO PEROVIĆ (sin Petra-Muse Perovića), a pomagali su im MARKO M. ĐUROVIĆ, MILETA LALEVIĆ, LAZAR GRGUROVIĆ. U presudi Okružnoga suda u Podgorici od 15. oktobra 1922. su kao učesnici navedeni i pomenuti Milan Perović, te Petko Miletić. Napominje se da su „ozloglašeni hajduci” i „nedostupni”.
Međutim, Miletić 1924. negira učešće u akcijama dvojice možda najopasnijih komita u Bjelopavlićima: VIDA PAVIĆEVIĆA (likvidirao više srpskih žandarma i vojnika; ubijen u drugoj polovini 1924) i MILIVOJA KALEZIĆA (ubijen krajem 1926. u selu Brijestovu, Bjelopavlići).
Saopštava Miletić da je, po rodnim Rovcima, krstario sa tipičnim crnogorskim nacionalistima, „odmetnicima rovačkim”, saplemenicima, i to MILOVANOM BULATOVIĆEM (rođen 1900. u Rovcima, javno pogubljen u Kolašinu 1923) i MIKOM VLAHOVIĆEM (ubijen 18. septembra 1927. na Štitovu)…
Nakon što su, krajem 1923. i početkom 1924. koncentrisale u područjima Crne Gore jake snage žandarmerije i vojske, vlasti Kraljevine SHS stanovništvo ucijenjuju odmazdama — ako ne nagovore komite da se predaju. Te prijetnje su imale rezultate. Posredovanje stanovništva – istaknutih ličnosti iz pojedinih bratstava i plemena – pri predajama bilo je, na drugoj strani, svojevrsna zaštita za komite da ih vlasti ne zlostavljaju po hapšenju ili ne pobiju „pri pokušaju bjekstva”.
Od 22. februara do 28. marta 1924. u Nikšiću, Podgorici, Danilovgradu, Cetinju i Kolašinu, oružje polaže veći broj komita, uključujući i Vukašina Markovića (kasnije bježi iz zatvora, i emigrira u SSSR)
Neki od tih komita su pritvoreni odmah, a neki pušteni kućama, da se brane sa slobode; međutim, većinom su opet pohapšeni, suđeni su i uglavnom su im u montiranim procesima – nastojeći da ih dezavuišu kao ubice i pljačkaše, a ne politički motivisane borce – dosuđene dugogodišnje robije
Od 22. februara do 28. marta 1924. u Nikšiću i Danilovgradu su se predali komiti: RADOJICA NIKČEVIĆ (osuđen na 20 godina robije), ĐORĐIJE KUSTUDIĆ (osuđen na 20 godina), STANKO-SABAK IVANOVIĆ (osuđen na 20 godina), RADISAV STOJOVIĆ (osuđen na 20 godina), BOŠKO AGRAM (osuđen na 15 godina), DAMJAN ADŽIĆ (oslobođen krivice), NIKOLA VUJINOVIĆ (osuđen na 20 godina), GAVRO AŠANIN (osuđen na 10 godina), ĐORĐIJE RADOJIČIĆ (oslobođen krivice), STEVO POČEK (osuđen na 20 godina), MAKSIM-ŠORO MILJANIĆ (oslobođen krivice), MARKO NIKOLIĆ (osuđen na 20 godina), PAVLE VUKIĆEVIĆ (osuđen na vječitu robiju, 1926. izvršio samoubistvo u zatvoru), ANDRIJA ANDRIJEVIĆ (osuđen na 15 godina), OBREN ADŽIĆ (oslobođen krivice), IVO NIKČEVIĆ (osuđen na 20 godina)… Na Cetinju su se 14. i 17. marta 1924. predali komiti ANDRIJA KRIVOKAPIĆ i SAVO Ž. VUJOVIĆ, a 20. marta 1924. u Kolašinu RADOŠ VLAHOVIĆ (ucijenjen na 30.000 dinara, osuđen na 15 godina robije).
Petko Miletić je uhapšen 13-14. aprila 1924. u Župi Nikšićkoj, skupa sa komitima JAGOŠEM MUŠIKIĆEM (iz Morakova, Župa Nikšićka; glavu mu vlasti Kraljevine SHS ucijenile na 50.000 dinara, umro 1925. u istražnome zatvoru na Cetinju), BLAŽOM-BANJOM KRULANOVIĆEM (iz Kuta, Župa Nikkšićka, 1925. oslobođen iz istražnoga zatvora na osnovu abolicije i amnestije po djelima za političke delikte), te gore pomenutim Đorđijem Radojičićem i Novom Perovićem.
Miletić se, kako je objasnio u istrazi, predao na sljedeći način: „Ranije nijesam nikad pokušao da se predam vlastima, do ovoga vremena sada, kada sâm se vlastima predao svojevoljno, a uz pomoć seljaka, kojima smo se predali, a da nas oni dovedu kod vlasti”.
Braneći se, po osnovu drugih optužbi, 1932. i 1933. tokom isljednoga postupka protiv njega u Beogradu, osvrnuvši se na svoje komitovanje, Miletić će kazati da mu je skrivanje „dodijalo i 14. aprila 1924. predao se vlastima i bio uhapšen”.
U pritvoru, 17. aprila 1924. ga je saslušao KRSTO RA[J]IČKOVIĆ iz Okružnoga suda u Nikšiću, prethodno delegat tzv. Podgoričke skupštine, 1920-ih akter većega broja sudskih procesa protiv komita. „Nikada nikakav zločin nijesam učinio, kao ubistva, razbojništva i paljevine”, saopštio je tada Miletić. „Za vrijeme moga bavljenja u šumi, dobijao sam hranu od seljaka; da li su mi oni davali hranu svojevoljno, ili na silu, tj. od straha, ja ne znam. Za to vrijeme, nijesam dobijao ni od koga pomoći; niti sa strane, niti od kakvih društava ili pojedinaca iz Crne Gore”.
Koliko se iz spisâ razaznaje – 2011. objavio ih je Novak Adžić – tokom nastavka isljednoga postupka protiv Miletića, sada pred Okružnim sudom na Cetinju, đe ga je ispitivao VUKSAN BAKIĆ, na teret mu se stavlja da je sa grupom komita, osuđenih presudom Okružnoga suda u Podgorici od 15. oktobra 1922, učestvovao u napadu i otimanju novca u Danilovrgradu.
„Ja tačno ne znam kad je to djelo izvršeno, te prema tome ne mogu znati đe sam u to vrijeme bio. Ko tvrdi da sâm učestvovao u izvršenju tih djela, tvrdi neistinu, pošto ja nikakvog učešća u tome poslu nemam”, kazao je Miletić.
On je negirao vezu sa ILIJOM USKOKOVIĆEM (komitom, službeno prebivalište u Danilovgradu), koga su teretili „za pljačku u vrijednosti 8.977 dinara, izvršenu u 20/21. septembra 1923. godine“. Tom prilikom je, navodno, opljačkan a imovina Nikole Velaševića – njega su komiti, bez uspjeh, pomno vrebali radi smaknuća…
(Nastavlja se)
