O zastavi i grbu Knjaževine Crne Gore (15)

Piše: Vladimir Jovanović

Nakon tolikih vijekova slobode i nezavisnosti, na Cetinju se zavijorio okupacioni barjak, najprije 1916. austrougarski, a onda 1918. – srpski barjak. Provjerićemo kroz dostupne izvore i literaturu kako su simboli Kraljevine (Knjaževine) – Zastava i Grb, podijelili sudbinu Crne Gore.

Dr Ilija Jovićević (1883-1965) svjedoči da je kralj Nikola u svojoj proklamaciji pred napuštanje Crne Gore početkom 1916. rekao: „Đe budem ja, tamo će biti BARJAK CRNOGORSKI” („O ljudima i događajima 1892-1936…”, 1995, 103).

Isto 1937. piše i Savić Marković: „Pred odlaskom iz Crne Gore kralj Nikola je bio rekao u jednoj proklamaciji, da gdje on bude, tu će biti CRNOGORSKA ZASTAVA i službena Crna Gora. Tim je on htio reći da se državni život Crne Gore ne gasi dok god on bude njen slobodan kralj” („Osnovi crnogorskog nacionalizma”).

U emigraciji, na rezidencijama kralja Nikole se vijorila Zastava Kraljevine Crne Gore. Simo Popović (1846-1921), Srbin iz Vojvodine – čast i status vojvode i penziju stekao od Crne Gore, naučio i crnogorski jezik, ali je u emigraciji, kako i sâm svjedoči, pod stare dane špijun srpske vlade – piše o jednome od skupova u dvorcu blizu Pariza:

„Došao sam kao obično u dvor oko deset sata. Začudih se kada viđeh u predsoblju i u salonu, sa širom otvorenim vratima, puno Crnogoraca, a u sredini njih Gospodara u crnogorskom ođelu”. Kralj je „govorio kako neki odmetnici rade, da ne bude više Crne Gore”.

„Napominjući da im se naročito pokazao u lijepoj crnogorskoj narodnoj nošnji, da ih njom podsjeti na dragu mučeničku otadžbinu, govorio je zatijem o borbi, mukama i padu Crne Gore, ali ih uvjerava da je njena budućnost zajamčena od velikih i moćnih saveznika i zaštitnika njenih.

‘Iako od neprijatelja pregažena’, reče Kralj, ‘ona postoji ipak: EVO NJENOG BARJAKA NA OVOM DVORCU, evo mene, njenog Kralja, evo moje vlade ovdje, evo mojih oficira i činovnika, evo svijeh vas, koji nosite u svojoj duši njenu misao” („S kraljem Nikolom iz dana u dan 1916-1919”, 2012, 202).

Kralj i premijer (1916-17) Andrija Radović, bilježi se u arhivskim dokumentima, jednoj od savezničkih država „saopštili su želju i potrebu da se CRNOGOSKA ZASTAVA vije pored saveznika u Solunu” (Dragoljub R. Živojinović, „Italija i Crna Gora: 1914-1925…”, 1998, 257).

Dobrovoljački crnogorski bataljon, koji je odstupio preko Albanije u Grčku (Krf), zaista je razvio crnogorski krstaš-barjak i sadjejstvovao nekoliko mjeseci na Solunskome frontu (Lerinsko polje). Barjaktar je Krsto J. Ivanović iz Maina (Budva), prethodno bataljonski barjaktar na Lovćenskome frontu, bio je u pratnji kralja Nikole do Medove i njegova odlaska u egzil. Porodica Ivanović čuva taj krstaš-barjak.

U Grčkoj su dobrovoljci Crnogorci, mahom iz Primorja, izjavili:

„Mi smo poslati od našeg gospodara kralja Nikole da se borimo na strani naših hrabrih saveznika protiv zajedničkih neprijatelja. Molimo francusku komandu da nam dozvoli da možemo istaknuti iznad logora NAŠU CRNOGORSKU ZASTAVU”. K tome, „dobrovoljci su još tražili da im se dozvoli nošenje crnogorske kape; Francuzi su na ovo pristali, te su im uz francusku uniformu podeljene crnogorske kape” („Istorija XX veka”, VI, Beograd, 1964, 109, 110).

Niko Hajduković, crnogorski ministar vojni, vodio je projekat na licu mjesta s jednim delegiranim savezničkim oficirom. „Oni su napravili referat i predložili da sadašnja jedinica u Solunu dobije naziv Prvi crnogorski bataljon, da bude pod CRNOGORSKIM BARJAKOM, da oficiri nose CRNOGORSKE GRBOVE a vojnici na kapama inicijale H.І., da barjaktari nose barjaktarske grbove”.

„Uskoro su izrađeni CRNOGORSKI BARJAK, GRBOVI i KOKARDE, a zatim su odneseni i razdijeljeni u jedinici. Bataljon se fotografisao sa CRNOGORSKIM BARJAKOM i delegatom Hajdukovićem. Ova fotografija je, pod naslovom ‘Crnogorska vojska na Solunskom frontu’ umnožena i rasturena po savezničkim zemljama u cilju propaganda” (Dimitrije-Dimo Vujović, „Ujedinjenje Crne Gore i Srbije”, 1964, 184).

Zapravo, napravljene su najmanje dvije fotografije – objavljujem ih ispod ovoga članka…

Nakon što je Srbija učinila svakojaki pritisak na saveznike da rasturi tu jedinicu, još se bilježi da crnogorska vlada u egzilu protestuje kod saveznika:

„Crnogorci, koji su se zatekli na Solunskome frontu, prinuđeni su ići u druge savezničke jedinice, a naročito pod barjak srbijanski; a koji od vojnika nije htio, nego da se bori pod CRNOGORSKOM ZASTAVOM, poslat je u kaznene logore po Francuskoj, gdje i sada mnoštvo od njih umire” (Šerbo Rastoder, „Crna Gora u egzilu”, II, 2004, 282).

A neposredno nakon izdajničke, tzv. podgoričke skupštine, uoči Božićnoga ustanka, izvještava srpski okupacioni komandant Dragutin Milutinović, obratili su mu se iz jednoga od ustaničkih štabova:

„Komandir Đuro Drašković i ovi kod Belvedera rekoše mi da je CRNOGORSKU ZASTAVU poštedela i Austrija, a da je s našim dolaskom skinuta sa Dvorca na Cetinju i da ju je neko uprljao i to gde je ime kralja Nikole izvezeno” (Arhiv SANU, 11441/11443, 1-8).

Brigadir Đuro Šoć tada piše: „Prodata je naša mila Crna Gora za Judine srebrenjake, kupili su je oni za čiju smo slobodu toliko naše krvi prolili i koji su kao komordžije u tuđinskoj vojsci dolazili da vojuju protiv naše slobode i NAŠEGA SVETOG BARJAKA”.

„NAŠ SVETI BARJAK pogažen je, naše tradicije i svetinje, za koje smo se 600 godina borili, sve su porušene”, pisao je brigadir.

„Mi ne idemo nikoga da uzurpiramo, nego samo tražimo da uskrsnemo naša pogažena prava i podignemo NAŠ SVETI BARJAK” (Mile Kordić, „Crnogorska buna 1919-1924”, 1986, 60).

Sumirajući uzroke Božićnoga ustanka i komitskoga pokreta, okupacione vlasti iz Crne Gore javljaju Beogradu da se među Crnogorcima priča da „nema više onog našeg”, „da su Srbijanci zarobili Crnu Goru, da su bacili i izgazili GRB CRNOGORSKI, BAJRAK CRNOGORSKI”.

U avgustu 1919. kod ustanika u Rovca, na slobodnu teritoriju, pristigli su njihovi saborci iz drugih krajeva Crne Gore .„Svi ustaši [ustanici] rovački i oni koji su bili došli kod nas u Rovca, pošli su do crkve rovačke”, navodi u pisanome raportu crnogorskoj vladi u egzilu ustanički major Ivan Bulatović.

„Arhimandrit Nikodim [Janjušević] držao je blagodarenje za dug život kralja Nikole, uz uzvike ustanika: ‘ŽIVO KRALJ NIKOLA’, ‘ŽIVJELA CRNA GORA!’ Oduševljenje je bilo veliko; ustanici, naoružani puškama raznih sistema, objesili puške preko prsi, cijevi naprijed, bombe i fišektare oko sebe, uhvatili su pred crkvom nekolika kola i pjevali”.

Skup je održan u Međuriječju, na Ćećima. Tu je administrativno śedište Rovčana. „Na plemenskoj kancelariji blizu nas, vila se CRNOGORSKA ZASTAVA, a u njoj postavljene su slike crnogorskog kralja Nikole i kraljice Milene”.

Citiraću dio jednoga od proglasa crnogorske politčke emigracije iz 1920. godine: „Bijogradski lopovi i razbojnici svojim lažima, podvalama i intrigama, staviše Njeg. Veličanstvo i Kr. Vladu u težak položaj, tj. onemogućiše im povratak u domovinu, a svojim razbojničkim bandama okupiraše našu zemlju i lišiše je slobode, unižavajući našu slavnu prošlost, istoriju i BARJAK”…

Za kraj, nekoliko fotografija i fragmenata iz njih s crnogorskim barjacima – u Solunu i kampovima kraljevske vojske u Gaeti…

(Kraj)

.

.

.

.

.

.

.