Svetitelj i CRNOGORSKA NACIJA — dokumenti iz 1813-1814. godine (1)

Piše: Vladimir Jovanović

Kako sam već istakao u ovome serijalu, i kod Crnogoraca, jednako i kod Srba i Hrvata, takođe Rusa i Bugara, termin i pojam „nacija” — a „natio[n]” je etimološki latinsko-francuska riječ — sve do početka 20. vijeka se izuzetno rijetko koristi. Presedani su obično u diplomatskim korespodencijama s govornicima italijanskoga, francuskoga ili engleskoga jezika. I u srazmjeri u kojima se do prije stotinjak godina pominje srpska, hrvatska, ruska ili bugarska nacija — pominje se ništa manje i CRNOGORSKA NACIJA.

S tim u vezi, još jedan ogledni primjer: objavljujem povezane diplomatske akte iz 1813. i 1814. pisane na italijanskome, francuskome, ruskome i crnogorskome jeziku.

Najprije, vlastoručni dokument mitropolita i gospodara Crne Gore Petra I Petrovića-Njegoša — Svetoga Petra Cetinjskoga, koji je nastao tokom crnogorsko-britanskih pregovora o vojnim sadjejstvima protiv Francuza. Vladičina namjera je da se oslobodi Boka Kotorska i opet ujedini s maticom Crnom Gorom.

Kraljevina Velika Britanija je dio anti-napoleonovske kolaicije. U martu 1811. odigrala se pomorska Bitka kod Visa (Battle of Lissa) u kojoj je britanska flota potukla Francuze i na tom ostrvu stacionirala svoju taktičku komandu za Siciliju i Jadransko more.

Međutim, Francuzi su još u Dalmaciji i Dubrovniku, te na dijelu Crnogorskoga primorja, što uključuje Kotor, Herceg-Novi (Kastel-Novi), Budvu, Risan — gradove koji su docnije tokom 1813. zajedničkim vojnim opreracijama Crnogorca i Britanaca oslobođeni i (relativno kratko) pripojeni Crnoj Gori.

Vladičine veze s Britancima — kako piše dr Branko Pavićević — „vaspostavljene su krajem juna 1812. godine”. Tada turski kapetan grada Bara poziva Vladiku da pregovara o saradnji protiv Francuza s britanskim pukovnikom Danezom. Poziv je prihvaćen. Slobodnu Crnu Goru zastupa serdar Sava Plamenac, „jedan od najumnijih crnogorskih prvaka na prekretnici dva stoljeća” („Sazdanje crnogorske nacionalne države: 1796-1878”, Podgorica, 2007, str. 94).

Sava Bogdanov Plamenac je u mladosti đakon kod Petra I; obrazovao se, naučio jezike, te obavljao za crnogorsku državu najdelikatnije diplomatske misije u Petrogradu, Beču, Parizu, Skadru…

Vladika je, dakle, Plamenca poslao u Bar na pregovore s britanskim pukovnikom Danezom. Britancima je „blagovremeno dostavljen ‘Plan nižepotpisana Mitropolita Crnogorskoga po kojemu on nahodi da bi dobro bilo postupiti protiv sveopštega narijatelja Francuzov u Bokešku provinciju’”. Nakon Bara, prema francuskim obavještajnim podacima, na Malti i Visu su tokom ljeta 1812. nastavljeni intenzivni razgovori Plamenca s britanskim zvaničnicima.

Inicijativa za novi krug crnogorsko-britanskih kontakata uslijedila je početkom 1813. godine. Britanski kontraadmiral Tomas Frimentl (Thomas Fremantle, 1765-1819) očekuje crnogorskoga izaslanika na komandnome brodu svoje flote za Siciliju i Jadransko more koji ukotvljen kod Visa.

Uoči tih pregovora, serdar Plamenac je 31. marta 1813. dobio napismeno Instrukciju (Instruzione) od Vladike na italijanskome jeziku — svakako i iz razloga da je predoči kontraadmiralu Frimentlu kao svojevrsno „akreditivno pismo”. Instrukcija je napisana na Cetinju.

Kao prvo, Vladika traži: Suvereno Kraljevstvo Dvora Britanije da saopšti kakva je njihova „volja i odlučnost” u pogledu CRNOGORSKE NACIJE (nazione montenegrina).

Instrukciju — bez prijevoda — 1940. godine je objavio Dušan D. Vuksan u „Zapisima” (XXIII, 1-6, Cetinje, str. 179), pod naslovom: „Petar I Savi Plamencu 31. marta 1813”.

Evo te vlastoručne Instrukcije mitropolita Petra I Petrovića-Njegoša; prema „Zapisima”, potom i u našem prijevodu:

„Al Nobil Sig-r Saverio Plamenaz

Instruzione data e rilasciata de S.E.K-re Metropolita e Primato del Montenero ad il Nobil Sig-r Saverio Plamenaz incaricato da parte nostra, perchè abbia a transferirsi immediatamente nella rada di Antivari, porto Ottomano e da collà passare a Lissa a prodursi personalmente a Bordo di S. E. Contro-Ammiraglio K-re della Gran-Brettagna nell’acque di Zizilia e mare Adriatico, onde conferire verbalmente sopra quanto havete ricercato e relativamente da Voi rappresentato e cosi pure se sarà fattibile di stabilire il modo più utile e necessario , che si desidera d’amledue le parti nella presente negoziazione.

Primieramente Voi commissionato Sig-r Plamenaz sarete indovere di dimandare e ricercare umilmente il contro-amiraglio, quale sia la volontà e determinazione della Sovrana Real Corte Brittanica, rapporto alla NAZIONE MONTENEGRINA, così pure verso gli abitanti della Provinzia Bocchese, nonchè di ricercare se abbia avuto alcuna instruzione definitiva sopra il plano, che è stato rassegnato alli suoi rifflessi nella data di 20 Luglio 1812 col mezzo del Sig-r Danese Commisio Brittanico.

Secundariamente domanderete a S. E. Contro-ammiraglio se non avesse ancor ottenuto relativi riscontri dalla prellodata Corte per leggitimi motivi in riquardo alla NOSTRA NAZIONE.

Come dissi in tale caso di ricercare il modo e condizione come si dovrà intraprendere la guerra contro il comune nemico, nonchè quali utilità avranno i nostri abitanti avendo da aggire copra tal argomento e se saranno solidamente assistiti e protetti dalle gloriose armi brittaniche durante la presente querra, e cosi pure ricercare per tutti gli altri provedimenti opportuni, che saranno rassegnati da noi incaricato Sig-r Plamenaz.

Essendo iu oggi absente dalle nostre tenute quella superiore autorità, che potrebbe darci soccurso, si per mare, comme per terra, del nostro benigno Protettore Allessandro Primo, Imperatore di tutte le Russie.

Zettigne, 31 Marzo 1813”.

Prijevod na crnogorski Instrukcije mitropolita Petra I Petrovića-Njegoša:

„Plemenitome gospodinu Savi Plamencu

Uputstvo izdato i potvrđeno od Njegove Ekselencije i Kavaljera Mitropolita i Glavara Crne Gore, od nas postavljenom, plemenitom gospodinu Savi Plamencu, tako da mora odmah da prijeđe u Barski zaliv, otomansku luku i odatle u Vis da se lično predstavi na brodu Njegovoj Ekselenciji kraljevskome Kontraadmiralu Velike Britanije u vodama Sicilije i Jadranskoga mora, kako bi usmeno prenio ono što smo već tražili i dijelom zastupali; i tako, ako će biti izvodljivo, utvrditi najkorisniji i najpotrebniji način o tome što su želje obje strane u ovim pregovorima.

Prvo, zadužuje se gospodin Plamenac: ciljano i smjerno pitaćete i zatražiti od Kontraadmirala da saopšti kakva je volja i odlučnost Suverenoga Kraljevskoga Dvora Britanije u odnosu prema CRNOGORSKOJ NACIJI, isto važi za stanovnike provincije Boke, te tražiti odogovor da li je dobio konačnu instrukciju o planu koji je Daneze iz Britanske komisije podvukao u svojim refleksijama 20. jula 1812. godine.

Drugo, pitaćete Njegovu Ekselenciju Kontraadmirala: da li je, moguće, dobio povratnu informaciju od Suverenoga Dvora u pogledu legitimnih razloga koji se tiču NAŠE NACIJE.

Kao što rekoh u ovome slučaju, da se traže način i uslovi kako će se morati voditi rat protiv zajedničkoga neprijatelja, kao i kakvu će korist imati naši stanovnici ako budu morali da djeluju na ovu temu i da li će ih solidno pomagati i štititi slavno britansko oružje tokom sadašnjega rata; a isto tako tražimo sve druge odgovarajuće mjere, koje će podnijeti od nas zaduženi g. Plamenac.

Ovo sve u odsutnosti danas sa naših područja nadmoćnoga autoriteta, koji bi nam mogo pomoći, kako morem, tako i kopnom, našega dobroćudnoga zaštitnika Aleksandra Prvoga, Cara cijele Rusije.

Cetinje, 31. marta 1813”.

(Nastavlja se)